فهمی از سورۀ مبارکۀ الفاتحه

بخش سوم :

مآخذ : ترجمان القرآن اثر تفسیری مولانا ابوالکلام آزاد

مترجم : عبدالبصیر صهیب صدیقی

تاریخ انتشار : 19.06.2022

تذکر لازم :

این جستار نگاهی است بر اساس لغت شناسی یا Philologie و همچنان نگاه موضوعی است ، یعنی به تفسیر مختصر بر اساس یک ترجمۀ آزاد اهتمام شده است و قابل یاد آوری و قابل ذکر است که در این ترجمه همسو با متن جملاتی از من مترجم اضافه شده اند که در جهت توضیح ضروری به نظر رسیدند اما با این ملاحظه که مفهوم متن آسیب نبیند.

دلایلی وجود دارد که باید به این امر اهتمام شود چون بر اساس نافهمی ها و اتخاذ مواضع نادرست و حتی تبلور اغراض و امیال برخی ذیل عنوان روشنفکری دینی ، فضای فهم این سورۀ مبارکۀ مسموم شده است یعنی یک ادعای نادرست و متضاد با آموزه های قرآنکریم و احادیث مبارک رسول الله صلی الله علیه وسلم ، این است که این سوره ، وحی نیست چون یک دعا است که انسان نیاز هایش را با الله تعالی مطرح ساخته است.

ادعای نادرست دیگر این است که پیامبر صلی الله علیه وسلم با مولانای روم به مقایسه گرفته شده است یا قرآن کریم با مثنوی به مقایسه گرفته است و حاصل این مقایسۀ که از اصل و اساس نادرست است ، این است که خدای محمد صلی الله علیه وسلم خدای جنگ و ستیز است ، در حالیکه خدای مولانا خدای عشق و مهر است.

سورۀ مبارکۀ الفاتحه با اسم مبارک خود بنام « ام القرآن » و مطالب بلیغی که درآن تذکار یافته این را اثبات می کند که رابطۀ این سورۀ مبارکه با دیگر سوره های مبارکۀ قرانکریم رابطۀ اجمال و تفصیل است و در این اجمال نمای وحیانی این سورۀ مبارکه به صورت کامل و آشکار و جلوه گر است.

اما در مورد دوم یعنی این که خدای جنگ و ستیز و خدای عشق و مهر ذکر شده اند ( صرف نظر از پرداختن به نادرستی این مقایسه ) سورۀ مبارکۀ الفاتحه در مفاهیم مبارک خود مهر ، عطوفت ، ترحم را در مفاهیم و واژه ها ، و آیات بین وحیانی هم به اثبات می رساند و هم درس میدهد و این اجمال مبارک با چنان اعجازی ترتیب شده است که در هر عصر و زمان خود واضح خود است.

در جستار بخش سوم ترکیز بر ربوبیت است . درک و فهم معنای ربوبیت لفاظی های نادرست را نه تنها اینکه آشکار می کند و پای بی تمکین دلیل گویان را که در ورطۀ تضاد گوئی و تضاد اندیشی سقوط کرده اند ، معرفی میدارد ، بلکه نیات و امیال مغرضانه را نیز واضح و آشکار می سازد.

پس ، ربوبیت به چه معنی و مفهوم؟

بعد از حمد باری تعالی صفات ربوبیت ، رحمت و عدالت در کمال توسع یافتگی ، تعمیمیت و گستردگی ذکر شده اند.

این صفات باری تعالی در وسعت و گستردگی اند که نشؤو نموی انسان و دیگر مخلوقات عالم را تحقق می بخشند.

درمفهوم « رب العالمین » ، اعتراف واضح و آشکار است که ربوبیت الله تعالی در کمال وسعت و گستردگی است .

این صفت ربوبیت در وهلۀ اول برتری نژادی را در عرصۀ زندگی انسان رد می کند یعنی اینکه تمام بشریت ازآن مستفید شده است ، و مستفید می شود و در آئنده نیز بطور حتم مستفید می شود.

یعنی اینکه این صفت ربوبیت ادعای های برخی نژاد هارا که در برخورداری منحصر ، نعمت ها داشته اند و یا دارند و یا هم خواهند داشت رد می کند. یعنی در تعلیمات و آموزه های اسلامی برتری نژادی در عرصۀ اخلاق و قانون جا و حئزی ندارد و محلی از اعراب نیست.

در رابطه با کل سورۀ مبارکه و صفت ربوبیت باید به عرض رسانید که تصور خوف و دهشت را در خدا شناسی رد و ازاله می کند. و رابطۀ مهر و مهرورزی را ترکیز می کند و اساس رابطۀ الله تعالی با انسان و مخلوقات را بر مهر و رحم تبیین می کند.

صفت « ربوبیت » که مإخذ از «ربٌ » است در لسان های سامی به کثرت مستعمل بوده است .

در هرسه لسان عبرانی ، سریانی و عربی به معنی پرورش دهنده آمده است، از این جهت است که معلم را «ربٌی » و یا« رباه » در لسان های عبرانی و آرامی می دانستند.و به معنی آقا نیز آمده است و در لسان مصری و خالدی لفظی بنام « رابو» به همین معنی آمده است.

به هرترتیب ، در لسان عربی« ربوبیت» « پرورش دادن » است یعنی پرورشی که پی درپی ، بلاوقفه است ، در هر حال چیزی را مطابق ضرورت هایش چنان پرورش داده شود که به حد کمال خود برسد.

اگر شخصی گرسنۀ را غذا بخوراند و یا هم به محتاجی کمک مالی کند به معنی کرم ، جود و سخا و احسان است ، اما به مفهوم« ربوبیت » نیست.

« ربوبیت » اهتمام مسلسل و مستمر را افاده می کند.

« ربوبیت » فراهم ساختن بلاوقفۀ شرایط و زمینه های اند که برای بلوغ و تکمیل یک موجود ضروری اند .

یکی از پهلو های برجستۀ« ربوبیت » ، اهتمامی است که بر شفقت و مهر ابتناء دارد. عملی که تهی از محبت و شفقت باشد ، «ربوبیت» گفته نمی شود.

یک نمونۀ ناقص ربوبیت ، پرورشی است که جوشش و غلیان آن در فطرت مادر بودیعت گذاشته شده است.

وقتی که طفل تولد می شود ، مجموعۀ فزیولوژیک استخوان ،گوشت و پوست متحرک می باشد.

این پرورش ( فراهم سازی شرایط مادی و معنوی ) ، یعنی تغذیه ، تحفظ ، نگهداشت ، تربیت که بر شفقت ، مهر و عاطفه ابتناء دارند ، تا حدی و زمانی استمرار دارند که بلوغ جسمی و ذهنی طفل فراهم آیند.

ضرورت های پرورش متنوع و بی شمار اند و ضروری است که در هر حالت و در هر سن به مقتضای همان وضع چوشش محبت ، نگاه نگران و فراهم سازی شرایط مادی و معنوی زندگی اهتمام شوند.

این حکمت الله تعالی است که در محبت مادر تمام خد و خال« ربوبیت » را خلق کرده است .

زمانیکه طفل نیازمند تغذیه است و شیر مادر غذایش است ، مادر با عطوفت طفل اش را شیر میدهد و نظر به رشد روز افزون در یک انطباق تنوع غذائی را مادر نیز اهتمام می کند .

زمانیکه طفل بر پاها ایستاده شده نمی تواند ، آغوش مادر و دیگر ذرایع برای حمل طفل مهیا ساخته می شوند که همه بر مهر و شفقت ابتناء دارند و زمانیکه طفل اولین قدم هایش را به راه رفتن می گذارد با مهر و محبت ، مادر دست در دستش می دهد تا بهتر راه رفتن را بیاموزد و زمین نخورد.

بلاخره به این فهم می رسیم که با در نظر داشت شرایط زندگی بر اساس« ربوبیت » ، تمام شرایط مادی و معنوی در جهت به کمال رسانیدن اهتمام می شود.

با در نظر داشت مفهوم« ربوبیت » در مثال مادر که محدود و ناقص است ، حقیقت« ربوبیت » نا محدود الله تعالی تصور شود ، آنگاه است که اولین اثرش بر دلها ، اثر اطمئنان بخش است ، آنگاه که ترس و حزن از زندگی انسان رخت بر می بندد و اطمئنان سکۀ رائج زندگی می شود.

معنی« رب العالمین » این است که همانطور که خالقیت الله تبارک و تعالی همه هستی کائنات را خلق کرده است به همانگونه « ربوبیت » الله تعالی شرایط مادی و معنوی مخلوقات را در جهت کمال و بلوغ فراهم می سازد.

این ربوبیت نظام دقیق و حساب شدۀ است که زندگی و بقاء موجودات اقتضاء می کنند ، یعنی آنچه که برای زندگی و بقاء موجودات مطلوب است ، برایشان فراهم می آید.

هر حالت در این « ربوبیت » رعایت می شود، هر ضرورت لحاظ می شود ، تنوع و تکثر حالات و تعییرات و تبدلات مدنظر گرفته می شوند و هر کمی و بیشی و زیادت و نقصان محاسبه می شوند.

هیچ مخلوقی نیست که از فیضان ربوبیت به بهره باشد.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *


4 − = 3