بسم الله الرحمن الرحیم
نقش اقتصادی چین درمناسبات کابل ـ تهران
China’s BRI role in Kabul-Tehran relations
(دلایل تحویل دهی سفارت افغانستان به طالبان)
نویسنده و تحلیلگر : عبدالبصیر صهیب صدیقی
تاریخ انتشار : 03.03.2023
نکته : خبر شایع و داغ در رابطه با طالبان و ایران این بود که ایران به این مصمم شد تا سفارت افغانستان را به طالبان بسپارد و چنان شد که طالبان سفارت افغانستان در تهران را تحویل گرفتند و بدون اینکه حاکمیت طالبان از طرف ایران به رسمیت شناخته شود ، با تحویل دهی سفارت افغانستان در تهران عملا کار های دپلوماتیک در سفارت افغانستان در تهران آغاز شد.
این جستار در پی این است که به کنۀ دلایلی باید راه یافت که این تغییر را توجیه می کنند.
دلایل این تغییر را بهتر است در رابطه با نقش چین و پاکستان در منطقه که بیان کنیم.
وقتی از نقش چین در منطقه حرف به میان می آید ، حرف و سخن بر محور طرح جاده و کمر بند BRI می چرخد.
طرح جاده و کمر بند که یک طرح اقتصادی بلند پروازانۀ چین است رابطۀ مستقیم با امنیت و اوضاع امنیتی دارد که در آن جا ها فعالیت می کند. یعنی اقتصاد و امنیت در یک رابطۀ مستقیم قابل درک و فهم اند.
ابتکار جاده و کمربند طرح اقتصادی چین در سال 2013 درفعالیت های اقتصادی راه باز کرد و اتصال و فعالیت های اقتصادی جهانی را طرح ریخت که تا سال 2030 به پایۀ اکمال می رسد.
ابتکار اقتصادی جاده و کمربند از طریق شش کوریدور زمینی در 71 کشور و یا به قولی در 100 کشور ( آسیا ، اوراسیا و افریقا ) گسترده است.
طرح جاده و کمربند BRI در نمای دهلیز اقتصادی چین و پاکستان China Pakistan Economic Corridor (CPEC) در منطقه زیاد برجسته است و این دهلیز اقتصادی مناسبات اقتصادی پاکستان ، افغانستان ، ایران و ترکیه را بر محور منافع اقتصادی چین ، با در نظر داشت موقعیت ستراتیژیک پاکستان در منطقه تعریف می کند.
کوریدور اقتصادی چین و پاکستان CPEC که برنامۀ اقتصادی مشخص ابتکار جاده و کمر بند BRI است ، شبکۀ شاهراه ها ، راه های آهن مثل ام ال 1 ،ML1 ، پایپ لاین های انتقال نفت و گاز و بندر گوادر راکه در جنوب غربی پاکستان موقعیت دارد به منطقۀ خود مختار شمال غربی چین متصل می کند.
در اوایل مصارف این پروژه 46 ملیارد دالر تخمین زده شد که بلاخره به 62 ملیارد دالر در مراحل انکشافی خود رسید.
دهلیز اقتصادی چین و پاکستان که در تمام پاکستان گسترده است از مرز یا سر حد چین واقع در Khunjerab خنجراب آغاز می یابد و به بندر گوادر منتهی می شود که دارای اهمیت ستراتیژیک است.
موقعیت جئوستراتیژیک پاکستان ، موقعیتی است که آسیای جنوبی ، مرکزی و غربی را به هم متصل می سازد. اهمیت این موقعیت در سیاست خارجی ایالات متحدۀ امریکا در زمان تجاوز اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان برجسته به نظر می آید.
اصل موضع در نظر گرفتن چالش های امنیتی در رابطه با دهلیز اقتصادی چین و پاکستان است.
باید خاطر نشان کرد که Regional Security Complex Theory (RSCT) تئوری در هم تنیدۀ امنیت منطقه ئی بر این استدلال ابتناء دارد که امنیت متقابل در یک وابستگی امنیتی متقابل ، الگو برداری شده از گروه های منطقه ئی است ، زیرا که تهدیدات امنیتی فاصله های کوتاه را زیاده تر آماج قرار میدهد تا فاصله های دورتر را.
Regional Security Complex Theory (RSCT) در سراسر سیستم بین المللی وجود دارد و با الگو های ماندگار دوستی و دشمنی به شکل الگو های ما تحت جهانی ، جغرافیائی در رابطه با وابستگی متقابل امنیتی تعریف می شوند.
در هم تنیدگی امنیت منطقه ئی آسیای جنوبی یا وابستگی امنیتی متقابل در آسیای جنوبی بر خصومت و تنافر هند و پاکستان و دوستی پاکستان و چین ابتناء دارد.
با استفاده از موقعیت استراتیژیک پاکستان این دهلیز نیز ستراتژیک می شود و چین را قادر می سازد تا عبورگاهی از تنگۀ مالاکا strategic Strait of Malacca را برای خود تدارک ببیند.
پاکستان با افغانستان 2430 کیلومتر ، با چین 523 کیلو متر، باهند 2912 کلیومتر ، با ایران 909 کلیو متر و دریای عرب ( خط ساخلی بیش از 1046 کلیومتر مرز مشترک دارد.
پس پاکستان نقطۀ وصل ستراتیژیک آسیای جنوبی ، آسیای مرکزی ، خاور میانه و آسیای غربی است.
پاکستان با تاجکستان هم همسایۀ نزدیک است و تاجکستان با کوریدور باریک واخان در شمال از پاکستان جدا می شود.
پاکستان با عمان هم مرز دریائی مشترک دارد.
پاکستان نقطۀ وصل ستراتیژیک آسیای جنوبی ، آسیای مرکزی ، خاور میانه و آسیای غربی است.
پاکستان با تاجکستان هم همسایۀ نزدیک است و تاجکستان با کوریدور باریک واخان در شمال از پاکستان جدا می شود.
پاکستان با عمان هم مرز دریائی مشترک دارد.
شایان ذکر است که اوضاع امنیتی افغانستان بر دهلیز اقتصادی چین و پاکستان در شرایط کنونی تعیین کننده است.
امنیت افغانستان هنوز یک ادعای گزاف است یعنی غیر مطمئن است ، از ثبات امنیتی در آن خبری نیست و اثرات بی ثباتی در افغانستان بر پاکستان و دهلیز اقتصادی چین و پاکستان مشهود است.
پس از خروج ایالت متحدۀ امریکا از افغانستان تحریک طالبان پاکستان و آرتش آزدی بخش بلوچ بر فعالیت های شان در پاکستان افزودند. با وجودیکه ادعا های پاکستان بر اساس اسناد و مدارک ابتناء دارد که اعضای تحریک طالبان پاکستان در افغانستان بسر می برند ، تا همین اواخر یعنی سفر مقامات بلند رتبۀ پاکستان به رهبری خواجه اصف وزیر دفاع پاکستان به افغانستان ، طالبان تمایلی در تقابل با تحریک طالبان پاکستان به نفع دولت پاکستان نداشتند ، اما این سفر مقامات بلند رتبۀ پاکستان که یک سفر امنیتی بود ، طالبان را وادار ساخته که در زمینۀ مهار تحریک طالبان پاکستان ، به نفع دولت پاکستان اقدامات اساسی را راه اندازی کنند.
تجمع اعضای تحریک طالبان پاکستان به خصوص برخی از افراد برجستۀ آن در سطح رهبری ، در افغانستان و اهدافی را که مسلسل در پاکستان آماج قرار میدهد، بر دهلیز اقتصادی چین و پاکستان اثرات زیان بار داشته و زیر ساخت های اقتصادی پاکستان در رابطه با طرح جاده و کمربند را آسیب جدی رسانیده است.
نقل و انتقالات و یا لانه گزینی تحریک طالبان پاکستان در افغانستان از سال 2014 آغاز شده است ، سالی که پاکستان بر اساس برنامه های امنیتی اش عملیات نظامی را بنام ضرب عضب operation of Zarb-e-Azb in June 2014 به راه انداخت که تا حدی در بهبود امنیت پاکستان مؤثر واقع شد.
ایران با روابط فراز و نشیب خود با پاکستان همسایۀ جنوبی پاکستان است.
از لازمه های این جستار این است که بر رابطۀ پاکستان و ایران نیز ترکیز شود تا بتوان این تغییر یعنی تحویل دهی سفارت افغانستان به طالبان را توجیه کرد.
با در نظر داشت فراز و نشیب در روابط پاکستان و ایران انکشافات نو در منطقه نشان از آن دارد که ایران با برنامه های اقتصادی طرح جاده و کمربند یعنی دهلیز اقتصادی چین و پاکستان در وصل است یعنی برنامه پیوستن را با این دهلیز اقتصادی تنظیم می کند.
ایران با روابط فراز و نشیب خود با پاکستان همسایۀ جنوبی پاکستان است.
با در نظر داشت پیمان های نظامی ایالات متحدۀ امریکا در منطقه روابط ایران و پاکستان دوستانه بود چون هردو در تقابل با بلوک شرق ( وارسا ) در کمپ امریکا قرار داشتند. و شایان ذکر است که ایران اولین کشوری بود که پاکستان را در 1947 به رسمیت شناخت.
در سال 1979 در ایران رژیم شاهی سقوط کرد و رژیم آخندی رویکار آمد و این زمانی است که در افغانستان همسایۀ شمال غربی پاکستان ( افغانستان ) حزب دیموکراتیک خلق در نتیجۀ یک کودتای که از جانب اتحاد جماهیر شوروی رهبری شد ، اقتدار را به دست گرفت.
در این دوران با در نظر داشت ترجیحات هر کدام که بیانگر تفاوت ها در سیاست خارجی شان بود باز هم روابط در حد رضایت بود.
در سال 1996 که طالبان در افغانستان بر سر اقتدار آمدند تضاد های پاکستان و ایران در سیاست خارجی نسبت به افغانستان بسیار نمایان شدند ، در این زمان پاکستان حامی طالبان بود در حالیکه ایران و هند از جبهۀ مقاومت پشتیبانی کردند.
29 ـ در تاریخ مناسبات پاکستان و ایران این مشخص است که پاکستان در آن زمان روابط نزدیک با عربستان سعودی داشت و ایران با هند در رابطۀ نزدیک قرار داشت. اما این هم شایان ذکر است که پاکستان همیشه بین عربستان سعودی و ایران در تلاش حفظ توازن و تعادل بوده است. و این هم قابل ذکر است که در دهۀ 80 پاکستان در جنگ ایران و عراق زیاد تر متمایل به ایران بود.
در سال های پسین باز هم پاکستان محطاطانه عمل کرد تا توازن را در منطقه حفظ کند و یک رویکرد متعادل و متوازن را در رابطه با جنگ یمن و سوریه اتخاذ کرد.
عدم سهم گیری نظامی و امتناع پاکستان در جنگ یمن ، رضایت ایران را درپی داشت.و هم چنان در مورد طالبان در افغانستان همسوئی ایران با سیاست های پاکستان در قبال افغانستان رضایت سیاسی پاکستان را سبب گردید.
رابطۀ ایران و هند در مورد بندر چابهار برهم خورد زیرا تحریم های وضع شده بر ایران این طرح اقتصادی را به ناکامی سوق داد .
در مارچ 2021 بین محمد جواد ظریف وزیر خارجۀ ایرن و مشاور دولتی چین وانگ ئی Wang Yi موافقت نامۀ همکاری25 ساله به ارزش 400 بلیون دالر به امضا رسید.
خدمات باربری از طریق خط آهن بین ایران و منگولیای داخلی آغاز شده است .
برای اتصال استانبول و اسلام آباد از طریق ایران در دشت های وسیع کار جریان دارد یعنی اینکه این اتصال از طریق ابتکار جاده و کمربند BRI امکانی است که عرصۀ ظهور می یابد.
شرکت ملی نفت چین CNPC China National Petroleum Corporation خط لولۀ گاز را به طول 700 کیلو متر از ایران به پاکستان را موافقت کرده است.
دهلیز اقتصادی چین و پاکستان ایران را در زیر ساخت های اقتصادی در استان سیستان و بلوچستان کمک می کند.
پاکستان و ایران با محوریت ابتکار جاده و کمر بند در رابطه با رژیم طالبان افغانستان هم نظر اند ، این به این معنی است که در یک همگرائی حافظ منافع همدیگر اند.
خلاصه اینکه تحریک طالبان پاکستان که بر اساس دلایل مشخص در یک بافت با طالبان حاکم در افغانستان قرار دارند فکتور مهم در برهم زدن فعالیت های دهلیز اقتصادی چین و پاکستان و منافع ایران در منطقه است و تلاش های دپلوماتیک و اقدامات امنیتی بر این متمرکز اند تا این عامل برهم زننده ثبات و امنیت را از میان بردارند و آنرا خنثی سازند .
این تحویل دهی سفارت افغانستان در تهران و قونسلگری افغانستان در استانبول ترکیه قبل از به رسمیت شناختن رژیم طالبان ، به طالبان تشویق طالبان اافغانستان است تا در برابر تحریک طالبان پاکستان به نفع سیاست های اقتصادی دهلیز اقتصادی چین و پاکستان موضعگیری کنند.
باید در نظر داشت که افغانستان هنوز هم از دائرۀ نائرۀ جنگ ها خارج نشده است و با چنین وضع گسترش جنگ ها محتمل به نظر می آید.