بِسۡمِ ٱللهِ ٱلرَّحۡمَـٰنِ ٱلرَّحِيمِ
کثرت گرائی در تفکر اسلامی
بخش هشتم
مأخذ و منبع : تدبرالقرآن ، اثر مولانا امین احسن اصلاحی (رح)
نویسنده و مترجم : عبدالبصیر صهیب صدیقی
تاریخ نشر : 10.04.2023
2 ـ نظم پوشیده و مخفی در قرآنکریم
اگر تلاوت هفت گروپ قرآنکریم مسلسل و مکرر انجام شود و این تلاوت با غور و تدبر صورت گیرد حکمت‌های بسیاری بر روی تلاوت کننده مفتوح و مکشوف خواهد شد که میتوان بر برخی اشاره ها داشت.
الف ـ طوریکه برای هر سورۀ| مبارکه عمودی خاصی است که تمام اجزاء کلام به آن عمود وابسته اند ، به همین گونه هر گروپ یک عمود جامع دارد و که تمام سوره‌های مبارکۀ گروپ به آن عمود جامع بستگی دارند و بر گرد آن میچرخند.
مطالب هر گروپ مشترک اند اما نشان عمود هر گروپ در همه اجزاء ( سوره‌ها ) برجسته و چشمگیر است .
در این مجال و مقام بیان خصوصیات هر گروپ مناسب نیست و این بیان خصوصیات هر گروپ در تفسیر هر گروپ مورد بحث قرار گرفته است.
این را در نظر باید داشت و ذهن نشین کرد که در یک گروپ رنگ قانون و شریعت غالب است و در گروپی هم بیان تاریخ ملت ابراهیمی عمده و اساسی است و در گروپی هم در کشمکش حق و باطل سنن الله تبارک و تعالی بیان شده‌اند ، در گروپی هم توحید بیان اصلی است و در گروپ دیگر نبوت و رسالت و خصائص و امتیازاتش ، لوازم و مقتضیاتش بحث عمده و اساسی اند.
در گروپی هم بعثت و حشر و نشر و متعلقات آن برجستگی دارند که بیشتر در گروپ آخری به فهم می‌رسند و سوره‌ها بیشتر مکی اند که جامعۀ عرب را به شور آورد و منقلب کرد.
ب ـ سوره‌های مدنی هر گروپ با مزاج مجموعی گروپ هم آهنگ اند و در یک بافت تنظیم شده اند. و چنان یک رابطه را به فهم میرسانند که شاخه ها با درخت رابطه دارند.
ج ـ هر سوره مبارکه زوجیت را به فهم می‌رساند یعنی قانون زوجیت را به فهم می‌رساند به این مفهوم که هر سوره زوج زوج است به این مفهوم که هر سوره جوره و مثنی خود را دارد و در یک نگاه دقیق اینکه آنجا که با لحاظ کردن ادبیات و فصاحت اعجاز آفرین امری پوشیده گذاشته شده است در دیگری مفتوح بوده و توضیح داده شده است و هردو بسان خورشید و ماه اند که اذهان را روشنی می بخشند.
در سوره‌های بزرگ میتوان زوجیت سورۀ مبارکۀ البقره و سورۀ مبارکۀ آلعمران را ذکر کرد و در مورد سوره‌های کوتاه از زوجیت معوذتین ذکر به عمل آورد.
نظم قرانکریم بسان نظم کائینات است و در یک مشابهت نزدیک با آن قرار دارد چون در کائنات هم قانون زوجیت واضع ،شایع و تعمیم یافته است
بخاطر باید داشت که رسول الله صلی الله علیه وسلم نیز در نماز ها در تلاوت سوره های مبارکه این نسبت را ملحوظ داشتند که سوره های مبارکۀ القیامه و الدهر ، سور های مبارکۀ الصف و جمعه و سوره‌های مبارکۀ اعلی و غاشیه را به همدیگر تلاوت می کردند.
د ـ تنها سورۀ مبارکه الفاتحه از این قاعده مستثنی است زیراکه این سورۀ مبارکه دیباچه و یا مقدمۀ کل قرآن کریم است و در تفسیر این سورۀ مبارکه توضیح داده شده است که این سورۀ مبارکه تمام حقایق قرآنکریم را در خود به صورت مجمل دارا است و این سورۀ مبارکه در گروپ که تعلق دارد هم به منزلۀ دیباچه است. از این جهت است که یکی از نام های این سورۀ مبارکه کافیه است. و این نام این را هم در خود مضمر دارد که این سورۀ مبارکه در خود متکفی است و محتاج سورۀ دیگر نیست.
ذ ـ بعضی از سوره‌های مبارکه چنان اند که نزول شان در جهت توضیح سورۀ ماسبق بوده است که مثال ن سورۀ مبارکۀ الحجرات است که مقامی در توضیح یک آیۀ مبارکه از سورۀ مبارکل ماقبل را دارد. که در مناسبتش در تفسیر توضیح داده شده است.
ر ـ در تدبر بر هر گروپ این امر آشکار به نظر می‌آید که تمام ادوار دعوت اسلامی از ابتداء تا انتها برجسته و نمایان است و از لحاظ ایجاز و تفصیل فرق ها هم نمایان ومشهود اند.
ز ـ این هم برجستگی و وضاحت دارد که تقدم از آن گروپ های اند که بیشترین موضوع آن‌ها قانون و شریعت است و گروپ منذرات در آخر قرار دارد. این تقدم و تأخر بر این اشاره دارد که مقصود از انذار دعوت مردم به راه صحیح و درست است و راه صحیح و درست همان شریعت و قانون است و از جهت است که آنچه مقصود و غایت است مناسب است که در نگاه اول مورد توجه قرار گیرد.
وقتی که من قرآنکریم را با این درک و فهم تلاوت می‌کنم و این هفت گروپ با سوره‌های مبارک هر گروپ ذهن مرا به این آیۀ مبارکه می‌کشاند که 87 الحجر گرچه این آیۀ مبارکه بحث طویل و تفصیلی را به خود اختصاص میدهد.