نویسنده : عبدالبصیر صهیب صدیقی
تاریخ انتشار : 21.12.2018 
طوریکه مبرهن و آشکار است که پاکستان بعد از عضویت در پیمان های سیتوSEATO یا Southeast Asia Treaty Organization که در سال 1954 اساس گذاشته شد و سنتو CENTO یا Central Treaty Organization که بنام پیمان بغداد نیز یاد شده بود و در 1955 عراق و ترکیه این پیمان را منعقد ساختند که بعد ها پاکستان نیز به این پیمان پیوست ، در دوران جنگ سرد ، به صورت بالقوه و بالفعل پس از تجاوز روسها به افغانستان ، رول و نقش دفاعی داشت و این رول و نقش پاکستان در همکاری با تنظیم های مجاهدین خیلی برجسته بود ، پاکستان در دوران جنگ سرد ، در سیاست خارجی غرب به‌خصوص ایالات متحدۀ آمریکا ، خط مقدم دفاع در برابر حرکت روسها به طرف آب‌های گرم بود و این جاست که در زمان لشکر کشی روسها در سال 1979 به افغانستان برای حفظ رژیم دست نشاندۀ شان ، نقش پاکستان در شکل دادن مثلث همکاری غرب ، پاکستان و مجاهدین خیلی چشمگیر است .
پس از فرو پاشی اتحاد جماهیر شوروی ، پاکستان با درک اوضاع و احوال جدید در جئوپولیتیک و جتواکونومیک منطقه خواست که بازیگر عمده در قابت های اقتصادی منطقه عرض اندام کند که در نتیجۀ آن مناسبات اقتصادی با چین و ترکیز هردو بر انکشاف بندر گوادر ، در نظر گرفتن بازار های آسیای میانه و ذخایر انرژی و ذخایر منرالی آن خطه و همگرائی با روسیه را در اجندای سیاسی ، اقتصادی و نظامی اش قرار داد.
در این مقال بر برخی از فعالیت‌های اقتصادی در منطقه ترکیز می‌کنیم تا این نکته خیلی واضح شود که از طریق تعادل این رقابت‌ها در منطقه ، میتوان صلح را در افغانستان ضمانت کرد و عدم تعادل این رقابت‌های اقتصادی در منطقه ، افغانستان را نیز دچار بحران و جنگ می‌سازد طوریکه که تاحال چنین است یعنی اینکه جنگ جاری در افغانستان زادۀ عدم تعادل و زیاده طلبی و انحصارگری در دست رسی به بازار های آسیای میانه و ذخایر انرژی در رقابت‌های اقتصادی در منطقه است .
این مقال آهنگ آن دارد که بر پایۀ برخی فکت های فعالیت‌های اقتصادی در منطقه نشان دهد که جنگ جاری در افغانستان بر عدم تعادل در رقابت‌های اقتصادی در منطقه ابتناء دارد و صلح در افغانسیتان آنگاه تأمین شده می‌تواند که رقابت‌های اقتصادی در منطقه در حالت تعادل قرار داده شوند.
همزمان با ازدیاد احتیاج به مصرف انرژی در ممالک همجوار ، ممالک آسیای میانه در فکر این شدند که صادرات محصولات ذخایر انرژی و منرالی شان را به طرف آسیای جنوبی تنظیم و ترتیب کنند و از این جهت این احتیاج و صدور شکل بین‌المللی را به خود گرفت چون در تسهیل انتقال محصولات ذخایر انرژی و منرالی از اسیای میانه به طرف آسیای جنوبی مؤسسات بین‌المللی میل و اشتیاق به سهمگیری نشان دادند و هم سهمگرفتند و پروژه های متعددی راه اندازی شدند.
عمده ترین این پروژه ها عبارتند از»
الف ـ پروژۀ انرژی آسیای میانه ـ آسیای جنوبی 1000یا CASA-1000
ب ـ توتاپ TUTAP بین ترکمنستان ، اوزبکستان ، ، تاجکستان ، افغانستان ،و پاکستان.
ج ـ تاپی TAPIبین ترکمنستان ، افغانستان ، پاکستان و هند.
این پروژه ها احت پروگرام همکاری‌های اقتصادی مننطقه ای آسیا درسال 2001 راه اندازی شدند.
همکاری‌های اقتصادی منطقه ای آسیا در بر دارندۀ 11 یازده مملکت است که عبارتند از :
افغانستان، جمهوری آذربایجان، جمهوری خلق چین، گرجستان، قزاقستان، جمهوری قرقیزستان، مغولستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان.
نقش و رول سازمان های که این پروژه ها را راه اندازی کردند نیز از اهمیت زیادی برخوردار اند که نام های بانک انکشاف آسیای و بانک اروپائی برای اعمار مجدد و توسعه و، بانک انکشاف اسلامی ، پروگرام انکشافی ملل متحد یو ان دی پی ، و باک جهانی چشمگیر و برجسته اند
این فعالیت ها تحت شعار های ( همسایگان خوب ، همکاران خوب و چشم انداز های خوب ) تنظیم شدند.
حال لازم است که به ماهیت و خصوصیات این سه پروژه ترکیز شود.
الف ـ پروژۀ آسیای میانه و آسیای حنوبی 1000/ CASA1000
این پروژه اتنقال انرژی را از آسیای میانه و یا اسیای مرکزی به اسیای جنوبی تسهیل می‌کند .
دست اندرکاران این پروژه قزغزستان ، تاجکستان ، افغانستان و پاکستان اند.
تحت برنامۀ این پروژه انتقال برق به افغانستان و پاکستان صورت می پذیرد و این انتقال جمعا حاوی 1300 میگاوات برق است که 1000 میگاوات برق به پاکستان اختصاص دارد و و 300 میگاوات برق را افغانستان باید حصول کند.
این پروژه مصرف بالغ بر 1.17 بلیون دالر امریکائی ضرورت دارد که تا امسال یعنی 2018 باید تکمیل شده باشد.
ب ـ پروژۀ توتاپ TUTAP:
توتاپ پروژۀ دیگری است که بین ترکمنستان ، ازبکستان ، تاجکستان ، افغانستان ، و پاکستان توافق شده است و هدف این پروژۀ اقتصادی نیز انتقال برق از آسیای مرکزی به افغانستان و پاکستان است تا زیر ساخت های داخلی افغانستان بهبود قابل ملاحظه یابد و رافع نیاز های انرژی در پاکستان باشد.
ج ـ تاپیTAPI:
پروژۀ تاپی صادر کنندۀ گاز طبیعی از ترکمنستان به افغانستان ، پاکستان و هند است.
طول پاپ لین این پروژه 1600 کیلومتر برآورد شده است و سالانه 33 بلیون کیوبیک متر گاز را انتقال خواهد داد . سهم پاکستان در این پروژه 14 بلیون متر مکعب گاز است .
این پروژه تا سال 2020 قرار است به پایۀ تکمیل برسد و مصارف آن 10 بلیون دالر امریکائی تخمین زده شده است.
معلوم و آشکار است که با فعالیت این اقتصادی این پروژه ها و ادامۀ کارشان ، منافع زیادی را به کشور های ذیدخل به بار خواهد آورد گرچه تا جای این پروژه های اقتصادی با نا امنی های منطقه ای مواجه اند بخصوص جنگ و ناامنی در افغانستان را می توان بلا و آفتی آسیب رساننده به این پروژها ییاد کرد.
معلوم و آشکار است که با فعالیت این اقتصادی این پروژه ها و ادامۀ کارشان ، منافع زیادی را به کشور های ذیدخل به بار خواهد آورد گرچه تا جای این پروژه های اقتصادی با نا امنی های منطقه ای مواجه اند بخصوص جنگ و ناامنی در افغانستان را می توان بلا و آفتی آسیب رساننده به این پروژها یاد کرد.
همانگونه که این پروژه ها با فعالیت های بالفعل اقتصادی شان می توانند ثبات را در منطقه تضمین کنند ، با نگاه های انحصارگرایانه و زیاده طلبی امنیت و آسایش در منطقه به تقلیل می گراید ، طوریکه جنگ در افغانستان بر این انحصارگری و زیاده خواهی ابتناء دارد .
این هم معلوم و آشکار است که نیاز به انرژی و نیاز به دسترسی به ذخایر انرژی در ممالک همسایه با ممالک آسیای مرکزی روبه تزاید است و این نیاز اگر برطرف نشود بستر زایش بحران اقتصادی است که دامنگیر ممالکی خواهد بود که این نیاز روبه تزاید را روز تا روز در تصاعد جمعیت بشری شان احساس می کنند.
باوجود تفاهمات بر اساس قرارداد های چند جانبه بین ممالک آسیای مرکزی و آسیای جنوبی و همکاری های سازمانهای اقتصادی بین المللی با این اتصال تجاری بین آسیای مرکزی و آسیای جنوبی ، مشکلات زیادی در اجرای مؤفقیت آمیز این پروژه ها وجود دارد عمده ترین این مشکلات جنگ جاری د نا امنی در افغانستان است که ریشه در ترس پاکستان از برجسته شدن هند در مناسبات اقتصادی بین آسیای مرکزی و آسیای جنوبی دارد و بستر زایش این ترس مناسبات خیلی تزدیک و دوستانۀ افغانستان و هند است و یگانه راه دور نگاه داشتن هند از این مناسبات اقتصادی منطقه ئی ، نزد پاکستان به میان آمدن حاکمیتی در افغانستان است که خواست پاکستان باشد یعنی پروپاکستان باشد و این عمده ترین دلیل جنگ در افغانستان است و از طرف دیگر عدم هماهنگی نهاد های پالیسی ساز افغانستان در تنظیم برنامه های اقتصادی ، مشوق پاکستان شده است تا در نقش برادر بزرگ به افغانستان در فکر عمق استرتیژیک در افغانستان باشد.
چالش دیگر برای این پروژه ها عقیب نشینی هند از خط لولۀ گاز ایران ، پاکستان و هند ( آی پی آی ) است که سبب آن تنش روابط بین امریکا و ایران است.
روابط تجاری و اقتصادی ، سیاسی پاکستان با آسیای مرکزی همانطور که قبلاً گفته شد از اهمیتی بسزای نزد پاکستان برخوردار است زیرا از این طریق است که پاکستان خواب‌های قدرت اقتصادی در منطقه را می‌بینید ، عضویت پاکستان در سازمان همکاری شانگهای (اس سی او ) و بندر گوادر تعبیری از خواب قدرت منطقه ئی شدن است .
پس از تشکیل جمهوریت های آسیای مرکزی بلافاصله پاکستان به فکر گسترش روابط دپلوماتیک شد و برنامه های ویژۀ تخنیکی را از سال 1992 تا 1993 آغاز کرد و این برنامۀ بود که شامل آموزش زبان انگلیسی ، بانکداری ، حساب داری و دپلوماسی بود.
ترکیز بر پیوند های دینی و فرهنگی نیز شامل اجندای اتصال پاکستان با جمهوریت های آسیای مرکزی بود که باید روی آنها نیز کار کند.
پاکستان دست رسی جمهوریت های آسیای مرکزی را در سال 2006 وعده داد آنگه که جنرال پرویز مشرف رئیس جمهوری پاکستان در زمان سفرش به به جمهوری های آسیای مرکزی ، وعده داد که پاکستان ارتباط آسیای مرکزی را با آسیای جنوبی و بحیرۀ عرب تأمین می کند
این هم مسلم است که یگانه دهلیز ارتباطی بین پاکستان و ممالک آسیای مرکزی افغانستان است ئ از این جهت است که افغانستان مزید بر ذخایر زیر زمینی و معادنش ، در پیاست خارجی پاکستان اهمیت ویژۀ را دارا است.
پاکستان همیشه بر این ترکیز کرده است که امنیت در افغانستان شرط اساسی است برای اینکه پاکستان به بازار های آسیای مرکزی دسترسی مطمئینی را داشته باشد و بر این دلیل است که همیشه دم از صلح و ثبات افغانستان میزند .
صلحی که در افغانستان پاکستان از آن حرف و سخن دارد ، کنار زدن هند از مناسبات با افغانستان است و بلاک کردن راه های ورد هند از طریق بندر چابهار و افغانستان به بازار های آسیای مرکزی است که این در واقع فکر انحصار گرایانه است که نقض استقلالیت افغانستان نیز در آن مضمر است.
در ماه فبروری 2017 نواز شریف صدراعظم پاکستان بر صلح و ثبات و تأثیر مثبت آن بر پاکستان ، در ترکیه ترکیز کرد و صلح و ثبات در افغانستان را به نفع پاکستان خواند.
هم چنان پاکستان به نفع خود یک قدم دپلوماتیک دیگری را نیز برداشت
و آن اینکه در ماه مارچ 2017 پاکستان در کنفرانسی صلح که در ماسکو تدویر یافته بود شرکت کرد و با سیاست روسها در قبال صلح افغانستان همگام شد.
پاکستان در کنفرانس صلح که در 9 نومبر 2018 در هوتلی در مسکو که از نمایندگان طالبان نیز دعوت بعمل آمده بود شرکت کرد.
خیلی واضح و آشکار است که پاکستان صلح در افغانستان را بر اساس منافع پاکستان در رقابت اقتصادی در منطقه تعریف می‌کند و همین تعریف است که جنگ را در افغانستان شعله‌ور ساخته است و به آن شکل دینی و مذهبی داده شده است.
برای صلح و رسیدن به این آرمان در افغانستان ، ملت افغان حق دارد که صلح را در چوکات منافع ملی افغانها و منطقه تعریف کنند ، تعریفی که بر عدالت و همزیبستی مسالمت آمیز ابتناء داشته باشد .
در نهایت به این نتیجه می‌رسیم که عدم تعادل در رقابت‌های اقتصادی در منطقه است که علت اصلی جنگ را در افغانستان شکل داده است و تا حال از مردم مظلوم افغانستان قربانی می گیرد.
برای مختومه ساختن جنگ و پایان دادن به آن اقدام‌ها ی جدی نیاز است تا رقابت‌های اقتصادی در منطقه به حالت تعادل درآید و این اقدام‌ها در قدم اول به صورت مؤثر از طرف افغانها صورت گیرد به‌خصوص مذاکرات جدی و مؤثر با پاکستان در حضور جامعۀ جهانی و قدرت‌های اقتصادی منطقه.
این مذاکرات وقتی مؤثر و منتج به صلح در افغانستان و منطقه خواهد شد که جامعۀ افغانی حائز شرایط ذیل باشد»
الف ـ حاکمیتی که بر انتخابات شفاف و بدور از تقلب ابتناء داشته باشد.
ب ـ اجرای عدالت و عدم تخطی از قانون.
ج ـ برچیدن بساط رشوه ستانی و فساد اداری.
پاکسازی دستگاه قضائی و بی‌طرفی کامل آن.
د ـ برجسته شدن احزاب سیاسی در چوکات یک قانومندی مدون
ذ ـ تقلیل دادن به دخالت های غیر قانونی اقوام.
ر ـ مؤثر سازی و تقویۀ ارگان های امنیتی هم از لحاظ پرسونل و هم از لحاظ تجهیزات.
ز ـ حمایت های قانونی از برنامه‌ها بر ضد افراطیت.
منابع
1 – http://www.casa1000.org/MainPages/CASAAbout. php
2 – https://www.adb.org/news/infographics/tapi-gas-pipeline
3 – https://www.thefridaytimes.com/tft/salam-central-asia/