بِسۡمِ ٱللهِ ٱلرَّحۡمَـٰنِ ٱلرَّحِيمِ 

ادعا های پاکستان برضد هند و رابطۀ آن با صلح در افغانست

تحلیلگر: عبدالبصیر صهیب صدیقی

تاریخ انتشار: 17.11.2020

طرحی صلح در افغانستان که بر اساس خط مشی جنرال ژوزف دانفوردGen Joseph F. Dunford Jr در سال 2015 در کمیتۀ دفاعی سنای ایالات متحدۀ امریکا ارئه شد بر پایه های دوستی هند و پاکستان و روابط دوستانه و همه جانبۀ افغانستان و پاکستان با در نظر داشت اهمیت جئوستراتیژیک و جئوپالتیک پاکستان در سیاست خارجی ایالات متحدۀ امریکا ابتناء داشت و تا حال بر همان خطوط ابتناء دارد.

طولانی شدن جنگ در افغانستان و فاصلۀ مردم از حاکمیت در افغانستان با موارد عدیدی از عدم توازن اجتماعی و عدم تأمین عدالت اجتماعی و دیگر فاکتور های منطقه ئی و بین المللی که بر اهمیت استراتیژیک پاکستان در شرایط کنونی در سیاست خارجی ایالات متحدۀ امریکا ترکیز دارند ، از تئوری پردازی های ذهنی و سبجکتیفsubjective به طرف اقدامات عملی و اوبجکتیفconcrete and objective راه سپردند و همان شد که که با همکاری های پاکستان تفاهم نامۀ صلح بین طالبان افغانستانی و ایالات متحدۀ امریکا در 29.02.2020 در دوحه به امضاء رسید .

این تفاهمنامه که نیمی از اقدامات عملی در جهت صلح محسوب می گردد در مواد به امضاء رسیده تفاهم نامۀ دوحه ـ قطر در 29.02.2020 خود را تبثیت کرد و اما نیمی دیگر آن که بحش اساسی برای ایجاد فاز نو و مرحلۀ جدید و شکل دهی نهاد های قانونی ، حقوقی و سیاسی برخاسته از عرصۀ دلائل در جامعه است که صلح پایدار را ضمانت کنند ، برویت و بر اساس تفاهمنامۀ طالبان افغانستانی و ایالات متحدۀ امریکا ، منعقدۀ دوحه ـ قطر منوط و مربوط به ضرورت مذاکرات بین الافغانی دانسته شد.

مرحلۀ دوم یعنی مذاکرات بین الافغانی با وجود مشکلات موجود و فاکتور های ممانعت کننده ، بر پایۀ اجماع منطقه ئی و بین المللی به صلح در افغانستان و مشوق ها در این زمینه ، بطور رسمی افتتاح شد و آغاز به کار کرد .

مذاکرات بین الافغانی به عوض اینکه به مباحث حقوقی ، قانونی و سیاسی متمرکز شود ، شکار سلیقه ها و اذواق گوناگون و رنگارنگ متباین نسبت به هم شد و از این جاست که سیر تکاملی آن متوقف شد و به بن بست گرائید .

در عرصۀ نظامی و میدان های جنگ ، جنگ ها شدت گرفتند ، خون های بیشمار روزانه می ریزند که تاریخ خونین کشور را رقم می زنند و ادبیات جنگ تا اندازۀ زیاد فضای تفاهم را مسموم کرده است .

در این جریان به صورت تلویحی دپلومات های داخلی و خارجی از تخریب گران و سبوتاژ کننده های پروسۀ جاری صلح در افغانستان هشدار دادند و از برخی اشاره ها چنان استنباط شده که این تخریب گران در داخل نظام و حاکمیت افغانستان حضور دارند و از سمپاتی و حمایت برخی سازمان های بیرونی برخوردار اند.

در سطح منطقه ، پاکستان در رابطه با امنیت پاکستان هند را متهم می سازد و آنرا به افغانستان هم تعمیم میدهد یعنی اینکه از نظر پاکستان هند به امیت پاکستان آسیب می رساند که یک رخ و چهرۀ این آسیب در نما و چهرۀ سبوتاز کردن صلح در افغانستان است.

قبل از اینکه به استنتاج پاکستان که از لحاظ امنیت پاکستان بر ادعایش علیه هند ابتناء دارد ، بپردازیم بهتر خواهد بود که در قدم اول به فاکت های خبری در این زمینه پرداخته شود.

در یک کنفرانس خبری مشترک وزیر امور خارجۀ پاکستان با سخنگوی ارتش پاکستان میجر جنرال بابر افتخار Major-General Babar Iftikhar منعقدۀ روز شنبه در اسلام آباد ادعا شد که مأموران اطلاعاتی هند از خارج ، از همسایگی افغانستان حملات را در داخل مرز های پاکستان برنامه ریزی و پلانگزاری می کنند.

در این رابطه پاکستان هدف مشخص هند را ایجاد بی ثباتی در پاکستان میداند و آن هم با هدف قرار دادن رابطۀ اقتصادی پاکستان و چین China Pakistan Economic Corridor (CPEC) است.

حساس بودن و نادر بودن شرایط کنونی که درظرف زمانی آن این اتهام را پاکستان مطرح می کند منحصر بفرد است زیرا در سلسلۀ اتهامات پاکستان و هند بر ضد همدیگر چنین اتهام صراحت نداشته است که با انبوهی از شواهند طرح آن همراه شد.

در این کنفرانس خبری ادعا شد که هند قلمروش را در استفاده تروریستان علیه پاکستان قرار میدهد تا پاکستان را هدف قرار دهند و تلویحا نیز گفته شد که حملات علیه پاکستان را از خاک همسایه ها برنامه ریزی می کند که اشارۀ غیر مستقیم به افغانستان است.

وزیر خارجۀ پاکستان قریشی تصمیم پاکستان را در این رابطه بیان داشت که آنهم ارسال شواهد به سازمان ملل متحد است تا هند را سرزنش کند و هوشدار دهد زیرا با این صورت حال از نظر پاکستان ، بدون مداخلۀ بین المللی صلح در آسیای جنوبی که انباشته از سلاح های اتمی است ، ضمانت شده نمی تواند.

این کنفرانس یک روز پس از آن صورت گرفت که ارتش پاکستان از نقض آتش بس توسط هند و کشته شدن 5 غیر نظامی در مرز بین دو کشمیر Line of Control (LoC) ، خبر داد.

تفصیل این کنفرانس خبری:

روز شنبه 14.11.2020 طی یک کنفرانس خبری مشترک وزیر امور خارجۀ پاکستان محمود قریشی و میجر جنرال بابر افتخار Major General Babar Iftikhar سخنگوی ارتش پاکستان در اسلام آباد ، پروندۀ برضد هند را نمایش دادند که به گفتۀ آنها دلایل و شواهد قاطع را دارا است و این پرونده ، حمایت از تروریزم خوانده شد و از جهانیان خواستند تا به این پرونده توجه کنند و بر تلاش های صلح و امنیت د ر جنوب آسیا ترکیز کنند.

در این کنفرانس خبری محمود قریشی نقض آتش بس توسط هند را در مرز دو کشمیر Line of Control (LoC) را محکوم کرد و هدف این کنفرانس مطبوعاتی را نمایاندن چهرۀ هند به عنوان یک کشور سرکش خواند .

از گفته های محمود قریشی وزیر امور خارجۀ پاکستان در این کنفرانس خبری چنین نقل قول شده است که او گفت که هند با ادعای این که بزرگترین دیموکراسی جهان است ، در حال تبدیل شدن به دولت سرکش است زیرا او از اطلاعاتی سخن گفت که بر اساس آن ادعا کرد که هند تروریزم دولتی را دامن می زند و از طرحی سخن به میان آورد که مطابق آن هند می خواهد پاکستان را بی ثبات سازد.

قریشی گفت که سکوت پاکستان نه به نفع پاکستان است و نه هم به نفع ثبات در منطقه است.

وزیر خارجۀ پاکستان یاد اور شد که پاکستان از سال 2001 تا 2020 در شمارش 19130 حملۀ تروریستی را به ثبت رسانیده است که باآنها مواجهه صورت گرفته است و 83000 تلفات پاکستان را در جنگ علیه تروریزم ذکر کرد و ضرر مالی بالغ بر 126 ملیارد دالر را اعلام کرد.

قریشی از قرار گرفتن پاکستان در خط مقدم مبارزه و جنگ بر ضد تروریزم، بعد از 9 سپتامبر ذکر کرد و گفت این در حالی بود که پاکستان با قربانی مالی و جانی در جنگ بر ضد تروریزم شرکت داشت و هند مشغول اساس گذاری شبکه های تروریستی در همسایگی پاکستان و فراتر ان آن بر ضد پاکستان بود.

قریشی از حملات تروریستی پیشاور و کویته در این آواخر، در این رابطه یاد کرد.

ادعای پاکستان که در این کنفرانس خبری چشمگیر بود این است که هند از گروه ها و عناصری حمایت می کند که فعالیت های شان در پاکستان ممنوع است مانند سازمان های تحریک طالبان پاکستان (TTP)، آرتش آزادی بخش بلوچستان Balochistan Liberation Army (BLA) و جماعت الحرار Jamaatul Ahrar (JuA) .

در این کنفرانس گفته شد که این گروها در پاکستان متلاشی شدند و از کشور به بیرون رانده شدند و گفته شد که حال هند در تلاش است تا بار دیگر این گروه ها را پرورش دهد و مهمات نظامی و تخریبی در اختیار شا قرار میدهد تا علماء ، افراد برجسته ، و مقامات پلیس را هدف قرار دهند.

قریشی گفت که هند جناح های انشعابی حزب الحرار ، و تحریک طالبان پاکستانی را در ماه اگست امسال متحد کرد یعنی اینکه هند خواهان ایجاد کنسرسیوم consortium بین تحریک طالبان پاکستانی TTP ، جبهۀ آزادی بخش بلوچستان Balochistan Liberation Front (BLA) و آرتش آزادی بخش بلوچستان Balochistan Liberation Army (BLA) است که به عنوان طرح بزرگ در اجندای مأمورین اطلاعاتی و سازمان استخباراتی هند RAW قرار دارد.

قریشی از اقدامات تروریستی گسترده در پاکستان توسط هند در ماه های آینده تذکر داد و مدعی شد که تا هنوز جهار جلسه بین مقامات هندی و این گروه ها صورت گرفته است و تصمیم شان بر این اسقرار یافته که در شهر های بزرگ چون کراچی ، لاهور و پیشاور اهدافی را تعیین کنند.

قریشی افزود که شواهدی در دست است که نشان میدهند که را RAW و دیا DIA و ارگان های مرتبط به آنها از تروریزم در پاکستان حمایت مالی می کنند و تروریست ها را پناه و آموزش میدهند و اقدامات عملی را روی دست می گیرند تا سبب شود که تروریزم ارتقاء یابد.

قریشی گفت که هند چهار هدف را دنبال می کند که عبارتند از :

1 ـ ایجاد موانع در پیشرفت پاکستان به سمت صلح ( افغانستان هم منظور نظر قریشی است ).

2 ـ بی ثباتی اقتصادی درپاکستان.

3 ـ بی ثباتی سیاسی.

4 ـ ایجاد هرج و مرج .

قریشی از رابطه بین China pakistan Economic Corridor (CPEC) و حملات تروریستی در بلوچستان سخن گفت و به هند از امادگی پاکستان در برابر چنین حملات هوشدار داد.

قریشی بر این هم ترکیز کرد که هند در گیلگیت بلتستان Gilgit Baltistan قبل از انتخابات ، در تلاش است تا به ناسیونالیزم و قومگرائی دامن بزند و از این طریق ایجاد آشوب و ناآرامی کند .

قریشی در سه مورد نقض کنوانسیون ها را از طرف هند یاد آور شد که عبارتند از :

1 ـ نقض مادۀ 2 (4) منشور سازمان ملل متحد Article2(4) of United Nations Charter .

2 ـ نقض مادۀ 41 (3) کنوانسیون وین Article 41(3) of the Vienna Convention .

3 ـ نقض بند های 2 و 5 قطعنامۀ 1373 سال 2001 شورای امنیت سازمان ملل متحد Paras 2 and 5 of UN security Council Resolution 1373 of 2001 .

میجر جنرال بابر افتخار سخنگوی ارتش پاکستان با اینکه بر جزئیات در مورد فعالیت هند برضد پاکستان پرداخت ، گفت که طغیان عصیان اخیر در پاکستان نتیجۀ مستقیم شدت اشتغال هند و تشریک مساعی هند با همه مارک های تروریستی، ملیگرایان و مخالفانی است که برضد پاکستان فعالیت دارند.

جنرال بابر افتخار سخنگوی ارتش پاکستان در این کنفرانس نامۀ را به زبان دری (فارسی ) نشان داد که کلنل راجیش Colonel Rajesh که کارمند سفارت هند در کابل افغانستان است چهار جلسه با فرماندهان این گروه های تروریستی سازمان دهی کرده است و بنابر قول جنرال بابر افتخار این همان شخصی است که طراح اصلی کنسرسیوم Consortium بین گروه تروریستی ضد پاکستان است.

میجر جنرال بابر افتخار آشکارا بیان داشت که هند در رابطه با داعش است تا داعش پاکستان را ایجاد کند و گفت که 30 نفر از این ملیشیا ها از داخل هند به سرحد و مرز های پاکستان ـ افغانستان توسط هندی ها انتقال داده شده اند که به فرماندۀ داعش بنام شیخ عبدالرحیم ملقب به عبدالرحمن مسلمان دوست تحویل داده شده اند.

میجر جنرال بابر افتخار که وظیفۀ DG ISPR را در ارتش پاکستان عهده دار است از اشتراک راRAW سازمان جاسوسی هند در حملۀ تروریستی هوتل پیرل کانتینینتال Pearl Continentel Hotel در گوادر Gwadar در سال 2019 توسط افسر هندی انوراج سنگ Anurag Singh ذکر کرد و گفت که مهاجمان آن حادثه از سیم کارت افغانستان استفاده کرده اند و با یک شمارۀ هندی تماس گرفته اند.

میجر جنرال بابر افتخار گفت که سازمان جاسوسی هند یعنی را RAW با استخدام سه مزدور جهت تسهیلات در انجام فعالیت های تروریستی شان در دانشگاه کشاورزی یا زراعت پیشاور در اکتوبر 2017 و مدرسۀ مربوط به ارتش پاکستان در پیشاور ، اهداف شانرا تحقق بخشیدند . این جنرال گفت که یکی از این افراد مزدور که توسط RAW استخدام شده بود ملک فریدون بود ، کسی که پس از انجام مأموریت به جلال آباد رفت و در قنسلگری هند جا داده شد.

میجر جنرال بابر افتخار بیان داشت که تروریستانی که حادثۀ تروریستی یونیورستی زراعت پیشاور را ترتیب دادند و تحقق بخشیدند با شماره های مختلف سیم کارت های افغانی در تماس بودند.

میجر جنرال بابر افتخار این را هم بیان داشت که در 4 اگست آژانسهای اطلاعاتی پاکستان حملۀ گستردۀ تروریستی را که توسط سازمان جاسوسی هند RAW سازمان دهی شده بود ، جلوگیری کردند. او گفت که یک افسر سازمان جاسوسی هند میجر فرمین داس Major Fermin Dass از کابل این حمله را طراحی و پلان کرده بود. جنرال بابر افتخار تذکر داد که این شخص در عقب هفت حملۀ تروریستی دیگر در هاب Hub ، مستونگ Mastung ، کویته Quetta و سهراب Sohrab نیز قرار داشت.

جنرال بابر افتخار از دست داشتن قنسلگری های هند در مرز پاکستان ـ افغانستان یاد کرد و گفت که برای تروریستانی که بر ضد پاکستان فعالیت دارند حمایت مالی فراهم می کنند.

جنرال بابر افتخار لیستی از دپلوماتان هند را ارائه داد که در همکاری با گروه های تروریستی ضد پاکستان اند و در این ارتباط از سفیر هند در کابل و قونسل هند در جلال آباد یاد کرد که به تحریک طالبان پاکستان و بلوچ های مخالف ، کمک مالی فراهم می کنند.

جنرال بابر افتخار از معاملات بانکی در جهت تقویۀ تروریزم در پاکستان یاد آور شد و گفت که در خیبر پختنونخوا سازمان جاسوسی هند RAW دو معاملۀ مالی انجام داد که هردو از طریق بانک های هند بود.

جنرال بابر افتخار تفصیل این دو معامله را اینگونه بیان داشت که :

1 ـ 28000 دالر از طریق بانک پنجاب ـ هند منتقل شد

2 ـ معاملۀ دوم بالغ بر 55851 دالر توسط یک تبعۀ هندی از یک بانک هند در دهلی جدید اجراء شد که بانک بین المللی افغانستان Afghanistan International Bank آنرا دریافت داشت.

جنرال بابر افتخار در این ارتباط نامۀ را به لسان دری ( فارسی ) نشان داد که هند 820000 دالر به تحریک طالبان پاکستانTTP پرداخت کرده است.

جنرال افتخار گفت که هند برای سبوتاژ کردن China Pakistan economic Corridor (CPEC) شبه نظامیان 700 نفره را تدارک دیده است تا حملات تروریستی را در بلوچستان انجام دهند و برای اینکار یک کمیسیون 24 نفره را تشکیل داده است که 10 نفر آن اعضای سازمان جاسوسی هند RAW اند و بالغ بر 600 ملیون دالر به این کار اختصاص داده شده است.

جنرال بابر افتخار گونۀ دیگر فعالیت های هند در منطقه بلوچستان را چنین بیان داشت که هند مبالغ هنگفتی را تحت عنوان کمک های بشردوستانه به ملی گرایان و قوم گرایان بلوچ پرداخت می کند که بر اساس قول وی در این رابطه چهار سند بالغ بر 23.35 ملیون دالر نزد ارگان های امنیتی پاکستان موجود اند.

میجر جنرال بابر افتخار از فعالیت های تخریبی ضد پاکستان در جامو کشمیر و گلگیت بلتستان نیز اظهاراتی داشت که بر اساس آن فعالیت ها هدف هند را بی ثباتی در منطقه خواند.

جنرال بابر افتخاراز تعبیۀ 60 ماین دست ساز یاد کرد و گفت که از آن جمله 38 آن منفجر شدند و تلفات 13 غیر نظامی و 46 نفر از پرسونل نظامی را در پی داشتند و از خنثی سازی 22 ماین دیگر یاد کرد.

در این رابطه جنرال بابر افتخار از 9 یاداشت و ضبط صوتی یاد کرد و گفت که این اصوات ضبط شده دخالت افسران سازمان جاسوسی هند RAW را نشان میدهند و گفت که در یک ضبط صوتی صدای افسر هندی شنیده می شود که طریقۀ ساختن ماین های دست ساز را توضیح میدهد.

جنرال بابر این را هم تذکر داد که هند در تلاش سبوتاژ فعالیت های پاکستان در جهت خروج از لیست خاکستری Financial Action Task Force (FATF) است.

بر اساس موضوعات مندرج در این کنفرانس خبری ، وزیر خارجۀ پاکستان گفت که پاکستان قصد دار این موضوعات را که شکل یک دوسیه را دارد با شوهد عینی آن به سازمان ملل متحد UN ، کنفرانس سران اسلامی OIC ، و اعضای دائمی شورای امنیت P5 countries ارائه خواهد داد.

بلافاصله وزارت خارجۀ هند روز یکشنبه در یک کنفرانس مطبوعاتی توسط انوراج سریواستوا Anurag Srivastava مندرجات این کنفرانس خبری را رد کرد و آنرا نمرین تبلیغاتی برضد هند خواند و گفت که ادعا های اسلام آباد مبنی بر اینکه هند حامی گروه های تروریستی ضد پاکستان است ، فاقد اعتبار اند و قابل اثبات نیستند یعنی اینکه این ادعا ها از طرف پاکستان جعل شده اند و خیالپردازانه اند که فاقد واقیعت عینی اند و افزود که این ادعا ها خریداران اندکی خواهد داشت .

Srivastava زندگی و بودوباش اسامه بن لادن را در پاکستان یاد کرد و گفت که عمران خان از او به عنوان یک شهید در سطح پارلمان تجلیل کرد.

سخنگوی وزارت خارجۀ هند Anurag Srivastava یاد آور شد که عمران خان وجود 40000 تروریست را در پاکستان اعتراف کرده است و همچین گفت که وزیر علوم و فناوری Science and technology minister با افتخار دخالت و مؤفقیت پاکستان را درحملۀ تروریستی پلواما Pulwama در 2019 ادعا کرد که در آن 40 عسکر و نظامی هند کشته شدند.

Anurag Srivastava کنفرانس خبری روزشنبه راکه توسط وزارت خارجۀ پاکستان و ارتش پاکستان در اسلام آباد راه اندازی شده بود ، تلاش عمدی در جهت تغییر فوکس از شکست های سیاسی و اقتصادی ، عنوان داد و رخ دیگر آنرا گفت که توجیه تروریزم مرزی با نقض آتش بس و نفوذ در مرز های بین المللی است.

تحلیل و استنتاج:

موضعگیری های پاکستان و هند در برابر همدیگر تاریخ طولانی در منطقۀ آسیای جنوبی دارند که در انبوهی از اواراق سیاسی و حقوقی درج اند اما این موضعگیری جدید پاکستان در برابر هند و عکس العمل هند نسبت به شرایط کنونی بیانگر چه مسائلی اند؟

جواب این سؤال تنها در رابطه با پاکستان و هند جواب مبهم و غیر شفاف است و تنها در این محدوده چیزی که دست گیر می شود تداوم تشنج و استمرار آن در منطقۀ آسیای جنوبی است.

اگر ساحۀ دید را وسعت بخشیم و راوابط هند و پاکستان را در کل منطقه در نظر بگیریم و هم چنان در رابطه های بین المللی بخصوص در رابطه با ایالات متحدۀ امریکا به تبیین روابط پاکستان و هند بپردازیم ، جواب روشنتر و شفافتر به ذهن می رسد و موارد محسوس و ملموس این شفافیت درک و فهم عبارتند از:

1 ـ میدانیم که مذاکرات بین الافغانی در دوحه ـ قطر به رکود و بن بست مواجه است، از نظر پاکستان عامل اصلی رکود عناصرطرفدار Pro-India در حلقه های بر سر اقتدار در سیاست افغانستان اند، پاکستان با رویکار کردن این دوسیه برضد هند، در یک تلاش سیاسی و حقوقی می خواهد که عناصر طرفدار هند را از قدرت براندازد و راه را برای یک حکومت مؤقت باز کند که در آن، خطری متوجۀ امنیت پاکستان نباشد.

2 ـ تلاش پاکستان براین متمرکز شده است تا دیگر جای در لست خاکستری Financing Action Task Force (FATF) برایش تدارک دیده نشود.

3 ـ پاکستان می خواهد که به جهانیان بفهماند که در برنامۀ امنیتی اش بین اوضاع افغانستان ، گلگیت و بلتستان Gilgit and Baltistan گوادر و بلوچستان Gwadar and Balochistan و جامو و کشمیر روابط تنگاتنگ و نزدیک برقرار است یا یک بافت را به نمایش می گذارند.

4 ـ پاکستان از مراجعی که این دوسیۀ ضد هند را می خواهد در برابر دید آنها قرار دهد بخصوص ایالات متحدۀ امریکا، مصرانه خواهد خواست تا بر هند فشار آورند که از روابطی دست بردار شود که ضد منافع و ضد امنیت پاکستان است.

در یک نگاه کلی تر ، بزعم پاکستان اگر اقدامات بر ضد هند صورت نگیرد ، اختلال در صلح منطقه نتیجۀ محتوم خواهد بود و پاکستان چنین استدلال می کند که اقدامات برضد هند در واقع ایفای نقش در جهت ایجاد صلح و ثبات در منطقه است .

چنان استنباط می شود که پاکستان به صورت محسوس و ملموس عرصۀ ظهور اقدامات برضد هند را در افغانستان مد نظر دارد یعنی اینکه پاکستان در حال حاضر و دم نقد می خواهد که نقش دولت و حاکمیت افغانستان را به ناچیز تقلیل دهد و زمینه سازی کند که دیالوگ پررنگتر احزاب سیاسی و جامعۀ مدنی با طالبان به صورت موازی با هیئت حکومت افغانستان و طالبان تحقق پذیرد و می توان استنباط کرد که در یک همسانی و تفاوت و تغییر مواقف ، بین احزاب سیاسی ، جامعۀ مدنی و طالبان ، تهداب یک حکومت مؤقت گذاشته شود و این زمانی ممکن است که نقش هند تقلیل داده شود ، یعنی همان چیزی که پاکستان درپی آن است و صلحی برآمده از این مناسبات همان صلح است که معضلات امنیتی به پاکستان نداشته باشد.

مأخذ:

1- https://www.dawn.com/news/1590333/irrefutable-evidence-dossier-on-indias-sponsorship-of-state-terrorism-in-pakistan-presented

2- https://www.hindustantimes.com/india-news/no-credibility-india-trashes-pak-s-claims-of-delhi-sponsoring-terrorism/story-UQqc4QnXfHBkY9DeTihH2L.html

3 – https://www.dawn.com/news/1590700/pakistan-rubbishes-delhis-attempt-to-obfuscate-dossier-on-indian-state-sponsored-terrorism