بِسۡمِ ٱللهِ ٱلرَّحۡمَـٰنِ ٱلرَّحِيمِ 

تعبیرصلح در افغانستان و تحولات نو

تحلیلگر : عبدالبصیر صهیب صدیقی

تاریخ انتشار:21.11.2020

این قابل درک و فهم است که صلح در افغانستان در بعد داخلی منحصر به تعاملات و فعل و انفعالات منبعث ار روابط اجتماعی است و در بعد خارجی و بیرونی فکتور های تعیین کنندۀ منطقه ئی و بین المللی و مناسبات دول بر اساس اولویت های امنیتی و اقتصادی در یک کنش و واکنش قابل بحث اند تا درکی و فهمی دقیق از صلح و ماهیت صلح و دلایل آن داشته باشیم و باز این مهم است که نقاط مشترک و عاری از تضاد ابعاد بیرونی و داخلی تشخیص شوند و تأثیر متقابل آنها بر هم دیگر تحلیل و برسی شوند تا بتوان تعبیردقیق از ماهیت صلح در افغانستان را تببین کرد.

برای تعبیر دقیق صلح در افغانستان ، در شرایط کنونی ، لازم به نظر می آید که بر چهار مورد ترکیز صورت گیرد که عبارتند از :

1 ـ ساختار قدرت سیاسی در افغانستان و تناسب آن با روابط منبعث از متن اجتماع در هم سویی با فعالیت های صلح.

2 ـ روابط ایالات متحدۀ امریکا و پاکستان در چهار سال آینده تحت ریاست جمهوری جوبایدن Joe Biden .

3 ـ ادعا های پاکستان برضد هند.

4 ـ سفر عمران خان صدراعظم پاکستان به کابل.

بهتر است که به هریک از این موارد توجۀ عمیق صورت گیرد که چنین مرقوم می شوند:

1 ـ مورد اول بحث از ساختار قدرت سیاسی در افغانستان و تناسب این قدرت با فعل و انفعالاتی که در متن اجتماع دم بدم شکل می گیرند ، یک بحث جامعه شناسانه است و اگر بحث جامعه شناسانه در مورد آن در پرانتز گذاشته شود و بر توانائی کنونی این قدرت در همسوئی با فعالیت های صلح در مجموع ترکیز شود ، با در نظر داشت اینکه این قدرت در دفکتو de facto دچار مشکلات بیحد و حصر تا تقلیل مشروعیت اش در حد نزدیک به عدم مشروعیت ، است ، نشان میدهد که در عمل برای ارائۀ یک صلح به عدم کفایه مواجه است ، ظرفیت و توانائی های ارائۀ یک صلح اخلاق محور و قانون محور را ندارد و نمی تواند ضمانت کند .

قابل یاد آوری است که جهت شناخت بیشتر این قدرت به جستار معنون به ( توصیف و تحلیل ساختار های سیاسی افغانستان ) ارجاع داده شود که در بخش دری (فارسی) ویب سایت تحلیل قابل دریافت است.

این معلوم و هویدا است که بین قدرت سیاسی حاکم و قدرت های شکل گرفته در متن اجتماع ، در مورد صلح اجماع و همسوئی به گونۀ وجود ندارد که صلح را تعریف حقوقی و اخلاقی و سیاسی کند و در جهت تضمین آن گام بردارد و بر دوام و استمرار آن تعیین تکلیف در بین رعایا و شهروندان کند.

شرایط چنان است که باید یک تغییر حقوقی و قانونی برای استحکام و استمرار صلح صورت گیرد تا صلح و جنگ تعریف حقوقی و اخلاقی شوند که آن تعاریف بر اخلاق ابتناء داشته باشند ، یعنی اینکه گروه های که در جامعه فعال اند باید از خود شناخت حقوقی و قانونی مبتنی بر اخلاق ارائه دهند و موجودیت شانرا در یک تعریف حقوقی و قانونی در اجتماع تثبیت کنند.

ارائۀ چنین شناخت حقوقی نتنها اینکه منبعث از روابط داخلی جامعه باشد بلکه در انطباق و همسوئی تلاش ها دربعد بیرونی یعنی تلاش ها در سطح منطقه و بین الملل باشد.

2 ـ مورد دوم که به روابط ایالات متحدۀ امریکا و پاکستان در چهار سال آینده اختصاص داده شده است به صورت اساسی و کلیدی نشان میدهد که چگونه این صلح درک و فهم شود و چگونه تعبیری از آن ارائه شود ، پس لازم است که با تفصیل در حد کفایت بر آن مکث صورت گیرد و مورد مداقه قرار گیرد ، بدین شرح که :

جوبایدن Joe Biden کاندید حزب دیموکرات پیروز در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحدۀ امریکا ، قرار است به عنوان چهل و ششمین 46th رئیس جمهوری در20 جنوری مراسم سوگند را انجام دهد و قرار است که به جایگاه ایالات متحدۀ امریکا در ابعاد وسیع و چند جانبه در جهان ترکیز شود و فراتر از محدودۀ سیاست خارجی دورۀ ریاست جمهوری دونالد ترامپ که معرف آن شعار “America First” ” اول امریکا” بود، پرداخته شود.

از این رویکرد سیاسی سیاست خارجی ایالات متحدۀ امریکا ، پاکستان امید و چشم داشت زیاد دارد یعنی اینکه پاکستان این تغییر را در شرایط کنونی نتنها این که به ضرر خود محاسبه نمی کند بلکه آنرا زمینۀ امیدواری و عملی روابط بهتر ارزیابی می کند. این از این فهمیده می شود که برنامۀ خروج عساکر ایالات متحدۀ امریکا از افغانستان در اجندای کاری ریاست جمهوری جوبایدن Joe Biden نیز تأکید دارد و این راه را به جانب موضعگیری ها و جایگاه سنتی ایالات متحدۀ امریکا پس از جنگ دوم جهانی می برد که منافع ایالات متحدۀ امریکا در منطقۀ آسیای جنوبی در رابطه با اهمیت ستراتیژیک پاکستان در سیاست خارجی ایالات متحدۀ امریکا مطرح بود.

این بدان معنی است که منافع ایالات متحدۀ امریکا و پاکستان در عرصه های ژئوپولیتیک geopolitics و ژئو اکونومیک geoeconomics گرایشی به ارفاق دارند و قابلیت استمرار دارند که بر ذهنیت دوستانۀ واشنگتن و اسلام آباد ابتناء دارد.

از سال ها قبل جوبایدن Joe Biden در رابطه با پاکستان آشنائی و آگاهی در خور یک سیاست مدار را دارد و چندین باز جوبایدن Joe Biden در زمانی که سمت معاونیت رئیس جمهوری را دارا بود ، به پاکستان سفر های دپلوماتیک و کاری داشت.

سفر جوبایدن Joe Biden همراه با سناتور جان کری John Kerry ، به عنوان طراح اصلی قانون کری ـ لوگر برمن Kerry-Lugar Berman of 2009 را تاریخ روابط هردو مملک به ثبت رسانیده است ، این تصویب قانونی بود که کمک های ملکی یعنی غیر نظامی را سالانه بالغ بر 1.5 بلیون دالر به پاکستان بین سالیان 2010 تا 2014 فراهم می ساخت.

چنین برمی آید که در زمان ریاست جمهوری جوبایدن Joe Biden ، ایالات متحدۀ امریکا در روابط با دیگر ممالک به سطح یا امیجImage نهاد ها ترکیز کند و نقش نهاد ها را در روابط با دیگران برجسته سازد و این همان سیاستی است که پاکستان از آن انتظار نفع بیشتر را در سر می پروراند.

این جا یک سر درگمی وجود دارد و آن اینکه ایالات متحدۀ امریکا در صدد مهار کردن طرح اقتصادی بلند پروازانۀ چین بنام ابتکار کمر بند و جادهBelt and Road Initiative (BRI) است، ابتکاری که 2600 پروژه روی دست اجراء دارد و 100 مملکت در آن اشتراک دارد.

و از طرف دیگر پاکستان در صدر لیست مشترکین طرح بلند پروازانۀچین بنام ابتکار کمر بند و جاده Belt and Road Initiative (BRI) حائز اهمیت است که برجستگی آنرا بندر تجارتی گوادر Gwadar port در متن روابط اقتصادی چین و پاکستان China Pakistan Economic Corridor (CPEC) نشان میدهد.

پاکستان در پی منافع اقتصادی خود در منطقه برخورد واقعگرایانه و realistic دارد یعنی اینکه در رقابت بین ایالات متحده امریکا و چین بی طرف است و در حالیکه در بحر هند و در حفاظت امنیت خلیج فارس ممد سیاست های امریکا است .

باید توجه داشت که امریکا در راستای رقابت با چین در دریای چین جنوبی و در منطقه بسیار مهم یعنی اندو پسیفیک Indo-Pacific به دوستی ستراتیژیک با هند در زمان ریاست جمهوری جوبایدن Joe Biden بیشتر ترکیز خواهد شد.

این به این معنی است که پاکستان با وجود دوستی ستراتیژیک با ایالات متحدۀ امریکا که اهمیت حیاتی به پاکستان دارد ، به صورت آزادانه می تواند با رقبای امریکا روابط اقتصادی و نظامی داشته باشد ( مانند روابط با روسیه و چین ).

هند و پاکستان با دارا بودن توانائی های اتمی در آسیای جنوبی و بازیگران مهم سیاسی در منطقه ، در سیاست خارجی ایالات متحدۀ امریکا حائز فراز و فرود ، شگوفائی و تقلیل در روابط بوده اند ، بخصوص که روابط ایالات متحدۀ امریکا و هند از 2005 به بعد روبه شگوفائی و رونق بیشتر است و در همین آواخر ایالات متحدۀ امریکا و هند توافق نامۀ اساسی تبادله و همکاری بنام The Basic Exchange and Coopration agreement (BECA) را به امضاء رسانیدند که بر اساس آن هند می تواند تعیین اهداف دقیق موشک ها ، هواپیما های بدون سرنشین مسلح و سیستم های خود کار را تنظیم کند .

سیاست ایالات متحدۀ امریکا در آسیای جنوبی بر این متمرکز است که دوستی ستراتیژیک ایالات متحدۀ امریکا با هند برای تضمین منافع ایالات متحدۀ امریکا در اندو پسیفیک Indo-Pacific یک ضرورت غیر قابل انکار از دید سیاست خارجی ایالات متحدۀ امریکا است در حالیکه دوستی ستراتیژیک ایالات متحدۀ امریکا با پاکستان برای حفظ تسلط ایالات متحدۀ امریکا در خلیج فارس و تسلط بر راه های بحری اهمیت ستراتیژیک خود را در شرایط کنونی برملاء و آشکار می ساز که غیر قابل انکار است و از این جاست که سیاست خارجی ایالات متحدۀ امریکا در آسیای جنوبی بیشتر بر تنش زدائی بین پاکستان و هند ترکیز خواهد کرد و که زیاده تر محیط های این تنش زدائی کشمیر خواهد بود و در مورد صلح در افغانستان و اندماج طالبان افغانستانی در جامعۀ افغان امریکا حساب بیشتر با پاکستان باز خواهد کرد.

اقداماتی را که پاکستان ازنظر امریکا باید به انجام رساند:

a ـ اقدامات عملی برضد نقض حقوق بشر.

b ـ ایجاد تسهیلات در جهت آزادی های دینی و مذهبی.

c ـ منع بد رفتاری با اقلیت های قومی.

d ـ اقدامات عملی برضد سانسور در رسانه ها.

e ـ اقدامات عملی بر ضد پولشوئی و بیرون آمدن از لیست خاکستری Financing Acton Task Force (FATF) .

f اقدامات عملی بیشتر بر ضد گروه ها و سازمان های تروریستی.

یکی ازنقاط حساس و اساسی شگوفائی و رونق بیشتر روابط ستراتیژیک پاکستان با ایالات متحدۀ امریکا سیر و انکشاف تحولات در افغانستان است ، به این معنی که اگر مذاکرات بین الافغانی به بار نشست و صلح تأمین شود شگوفائی بیشتر روابط ایالات متحدۀ امریکا و پاکستان را در بر خواهد داشت و این روابط رو به انکشاف خواهد بود.

3 ـ پاکستان هفتۀ گذشته طی یک کنفرانس خبری در اسلام آباد با اشتراک وزیر خارجۀ پاکستان شاه محمود قریشی و سخنگوی ارتش پاکستان میجر جنرال بابر افتخار Major General Babar Iftikhar ادعا های را برضد هند ارائه داند گویا اینکه هند از گروه های تروریستی و اقلیت های قومی بلوچ برضد پاکستان حمایت مالی و همکاری های عملیاتی می کند .

این ادعا های پاکستان به تفصیل ذکر گردیدند و از تصمیم پاکستان خبر داده شد که اسناد این ادعا را به سازمان ملل متحد UN، کنفرانس سران اسلامی OIC و اعضای دایمی شوری امنیت تقدیم میدارد.

در این ادعا ها برخی موارد ذکر شده اند که گویا قنسلگری ها هند و سفارت هند در افغانستان ، در این فعالیت های ضد پاکستانی هند شرکت دارند و این برای پاکستان از این جهت مهم است که از لحاظ امنیتی از جانب افغانستان مطمئین نیست و این می رساند که پاکستان در افغانستان صلحی را برآمده از مذاکرات بین الافغانی در انتظار است که مؤثریت روابط هند را در حدی تقلیل دهد که خطر امنیتی از خاک افغانستان به پاکستان متوجه نباشد.

ادعا های پاکستان بر ضد هد را هم هند رد کرد و هم افغانستان بالنوبه آنها را رد کرد.

4 ـ مورد چهارم که میتواند تقریب تعبیر صلح در افغانستان به ذهن باشد سفر عمران خان برای اولین بار پس از قدرت به رسیدن در سال 2018 است .

این سفر در حالی صورت گرفت که تیتر روزنامه به تصمیم خروج عسکر ایالات متحدۀ امریکا با تفصیل پرداختند در حالیکه ادعا های پاکستان برضد هند در جهت اختلال امنیت در پاکستان خبر ساز بودند.

پرداختن به سفر عمران خان صدراعظم پاکستان به کابل و خروج عساکر ایالات متحدۀ امریکا از افغانستان تقریب به تعبیر دقیق صلح در افغانستان را درپی دارند بدین شرح که :

به تاریخ 19.11.2020 روز پنجشنبه عمران خان صدراعظم پاکستان اولین سفرش را به طور رسمی براساس دعوت رئیس جمهوری افغانستان داکتر اشرف غنی به کابل انجام داد. در این سفر عمران خان صدر اعظم پاکستان را وزیرخارجه شاه محمود قریشی ، رئیس آی اس آی پاکستان جنرال فیض حمید سکرتر خارجه سهیل محمود ، مشاور تجارت و سرمایه گذاری پاکستان عبدالرزاق داوود و نمایندۀ مخصوص پاکستان در امور افغانستان محمد صادق و دیگر مقامات بلند رتبۀ پاکستانی ، همراهی کردند.

در تاریخ سیاسی منطقه این سفر به هردو مملکت از اهمیت ویژه برخوردار است زیرا هدف پاکستان در تقلیل نقش هند در افغانستان وبر فعال بودن دولت افغانستان و حاکمیت افغانستان و رویکرد مثبت آن در همسوئی با برداشت و استنباط پاکستان از صلح در افغانستان، در مذاکرات بین الافغانی متمرکز است و دولت افغانستان از بیم اینکه مبادا احزاب سیاسی در همسوئی با پاکستان به صورت موازی مذاکرات غیر رسمی را با طالبان راه اندازند و دولت و حاکمیت افغانستان را دور زنند و آنرا از مؤثریت براندازند ، حضور خود را در یک تفاهم سازنده با پاکستان نشان داد و از صدراعظم پاکستان عمران خان پذیرائی شایسته انجام داد که به این هدف که بر اثر فشاربر طالبان کاهش خشونت و آتش بس دایمی تحقق پذیرد و این همان چیزی است که ایالات متحدۀ امریکا نیز از طالبان و پاکستان انتظار دارند.

در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با داکتر اشرف غنی در قصر ریاست جمهوری افغانستان یعنی ارگ ، عمران خان از پیوند تاریخ افغانستان و پاکستان یاد کرد و برآن تأکید کرد.

عمران خان صدر اعظم پاکستان در شرایط ناگوار امنیتی در منطقه و بالا بودن خشونت و جنگ ها در افغانستان نگرانی عمده خود را ، صلح در افغانستان ذکر کرد و از نقش تلاش های پاکستان در اینکه مذاکرات ایالات متحدۀ امریکا به رهبری داکتر زلمی خلیلزاد و طالبان به بار نشسته است هم یاد کرد.

عمران خان به مردم افغانستان قول داد که نقش خود را در کاهش خشونت ها در افغانستان ایفاء خواهد کرد و هرچه در توان دارد درین راستا دریغ نخواهد کرد.

عمران خان صدر اعظم پاکستان گفت که صلح ، تجارت و ارتباط دو طرف مرز کمک به هرد طرف است و برین موارد ترکیز داشت.

در این سفر صدر اعظم پاکستان عمران خان به کابل ، سندی به امضاء رسید که به نام ( چشم انداز مشترک بین جمهوری اسلامی افغانستان و جهموری اسلامی پاکستان برای حمایت از صلح و ثبات در هردو کشور و در سطح منطقه )مسمی شد یعنی اینکه:

Shared vision between Islamic Republic of Afghanistan and Islamic Republic of Pakistan to support peace and stabitity in the both countries an the wider region.

نکات عمدۀ این سند مشترک اینها اند:

الف ـ بهره مندی افغانستان و پاکستان در رابطه با همدیگر از رابطۀ مخصوص که بر پیشبینی ، شفافیت ، احترام کامل متقابل به حاکمیت های همدیگر و گسترش و پیش برد منافع مشترک توسط دولت های همدیگر.

ب ـ روابط و وضعیت چند سویۀ افغانستان در ارتباط با دیگر ممالک و انجام روابط دوستانه با ممالک متحابه فرصت های اند که هردو مملکت از آن روابط نفع میبرند و تهدیدی محسوب نمی شوند.

ج ـ نباید خاک هردو کشور بر ضد یک دیگر برای اهداف شوم مورد استفاده قرار گیرند و هرد دو کشور در شناسائی دشمنان صلح و در مقابله با دشمنان صلح کار مشترک کنند.

د ـ اتصال منطقه ئی بایست با تأکید بر تجارت ، عبور و مرور آزاد مردم و تبادل آزاد اموال تجارتی و خدمات و افتتاح پست های تجارتی و گمرکی ، توسعۀ زیر ساخت های حمل و نقل و انرژی ، عمق بیشتر را دریابد.

ذـ عودت و برگشت امن و با وقار مهاجرین افغان به اوطان شان ، کمکی خواهد بود به هردو کشور تا در برابر چلنج های اقتصادی ـ اجتماعی و بی خانمانی مرتبط به آوارگی تصامیم در خور اتخاذ کنند.

از جانب دیگر دیده می شود که انکشافات سریع در منطقه در رابطه با خروج عساکر ایالات متحدۀ امریکا در حال شکل گرفتن است.

پنتاگون وزارت دفاع امریکا روز سه شنبه اعلام کرد که تا اواسط جنوری 2021 ، رئیس جمهوری دونالد ترامپ نیرو های امریکائی مستقر در افغانستان را از4500 به 2500 کاهش خواهد داد.

اولین گزارشگر تصمیم رئیس جمهوری دونالد ترامپ بر خروج نیرو های امریکائی از افغانستان رویترز بود.

این خروج بحث امنیتی بین جمهوری خواهان و دیموکرات ها را شکل داده چون ترس این موجود است که گفتگو های شکننده بین طالبان و دولت افغانستان را آسیب برساند و این بحث ایجاد فرصتی و فرجۀ خواهد بود که رئیس جمهوری آیندۀ ایالات متحدۀ امریکا خروج کامل نیرو های امریکائی را بازنگری کند و مطابق شرایط و منافع امریکا اقدام کند.

استنتاج پایانی:

بهتر است که این استنتاج پایانی را در قید شما به طور مختصر بیان داشت و آن اینکه :

1 ـ با پیشرفت خیلی بطی و کند مذاکرات بین الافغانی که بهتر است این حالت را نوعی بن بست نامید احزاب سیاسی در صدد این اند تا شرایطی را ایجاد کنند که خود به صورت مستقل و صورت موازی مذاکراتی را با طالبان در تفاهم با پاکستان شکل دهند و به یک سلسله تفاهمات برسند.

2 ـ پاکستان جایگاه ستراتیژیک خود را در سیاست خارجی ایالات متحدۀ امریکا به صورت واقعی درک و فهم می کند.

3 ـ ادارۀ جوبایدن Joe Biden تلاش می ورزد تا بین پاکستان و هند در جامو و کشمیر تنش زدائی کند.

4 ـ سند مشترکی که بین افغانستان و پاکستان در طی سفر عمران خان صدر اعظم پاکستان به کابل به امضاء رسید تقلیل نقش هند در افغانستان است و این نکته را آشکار می سازد که پاکستان مخالف نفوذ هند در افغانستان است ، نفوذی که پاکستان از طریق آن با خطرات امنیتی مواجه شود.

5 ـ پاکستان در مقابل بر طالبان اعمال نفوذ می کند تا تقلیلی قابل ملاحظه در خشونت ها بیاورند و راه به طرف یک آتش بس دایمی هموار شود.

6 ـ سفر عمران خان به کابل این را نیز نشان میدهد که امید طالبان به ایجاد دوارۀ امارت اسلامی غیر واقعی است ، تنها صلح در چارچوکاتی قابل درک است که طالبان در نظام شریک شوند .

7 ـ اگر مذاکرات بین الافغانی در دوحه بر خلاف امید های جهانیان مسیر انحراف را در پیش گیرد و به شکست مواجه شود ، نتیجۀ محتوم آن تشدید جنگ ها و ازیاد خشونت ها در افغانستان خواهد بودکه این را پاکستان از دو جهت یعنی به دو دلیل نمی خواهد و آن اینکه :

الف : افغانستان به طرف یک جنگ داخلی خواهد رفت که آتش و لهیب این جنگ پاکستان را نیز در می نوردد.

ب : احتمال دیگر این است که نیرو های امریکائی برای مدت های طولانی در افغانستان خواهند ماند و ادارۀ جوبایدن Joe Biden حامی دوامدار ادارۀ افغانستان خواهد بود و پاکستان تحت فشار های فزایندۀ ایالات متحدۀ امریکا قرار خواهد گرفت.

منابع:

1 – https://www.aljazeera.com/opinions/2020/11/17/what-will-the-biden-presidency-mean-for-us-pakistan-relations/

2 – https://www.dailytimes.com.pk/690881/trump-to-cut-troop-levels-in-afghanistan-but-stops-short-of-full-withdrawal/

3 – https://www.dawn.com/news/1591240/pm-imran-arrives-in-kabul-on-maiden-visit-presented-guard-of-honour-at-presidential-palace